«Ο αγιογράφος μόνον αποκαλύπτει. Αποκαλύπτει το αόρατο και το κάνει ορατό» Eπιμέλεια: Βάσω Β. Παππά (Vas_nikpap@yahoo.gr)

Η Νάγια Καπλανίδου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και αποφοίτησε από το Αμερικάνικο Κολλέγιο "ΑΝΑΤΟΛΙΑ". Το 1981 πέρασε με επιτυχία τις εισαγωγικές εξετάσεις στη Σχολή Καλών Τεχνών της Φλωρεντίας, όπου σπούδασε ζωγραφική. Στη Σχολή ειδικεύτηκε, επίσης, στη συντήρηση έργων τέχνης, καθώς και στην τεχνική της Μεσαιωνικής και Αναγεννησιακής Ζωγραφικής.
Από το 1981 μέχρι το 2000 έζησε και εργάστηκε στη Φλωρεντία.
Το 1987 παρακολούθησε μαθήματα Βυζαντινής Αγιογραφίας στο Ηράκλειο Κρήτης με τον αγιογράφο Αντώνη Θεοδωράκη. Από τότε επέλεξε να ασχοληθεί αποκλειστικά με την αγιογραφία.
Το 1996 ίδρυσε στη Φλωρεντία τη Σχολή Ελληνοβυζαντινής Αγιογραφίας, όπου δίδαξε η ίδια την τέχνη των εικόνων.
Έργα της βρίσκονται σε καθολικές εκκλησίες στην Ιταλία, καθώς και σε ιδιωτικές συλλογές στην Ιταλία και άλλες χώρες του Εξωτερικού. Επίσης, έχει συντηρήσει μεσαιωνικές τοιχογραφίες σε ιδιωτικά κτίσματα στη Φλωρεντία.
Σήμερα ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη.

Ποια δύναμη σας ώθησε και σας ωθεί, ώστε να αγιογραφείτε;

Όταν αποφάσισα ότι θέλω να σπουδάσω Ζωγραφική, αμέσως μόλις τελείωσα το λύκειο, δεν φανταζόμουν ότι μερικά χρόνια αργότερα θα γινόμουν αγιογράφος. Μετά την αποφοίτησή μου από την Σχολή Καλών Τεχνών της Φλωρεντίας πήγα στο Ηράκλειο στην Κρήτη, σ’ έναν γνωστό μου αγιογράφο και μου έμαθε τα βασικά, τεχνικά κυρίως θέματα της Αγιογραφίας.
Δεν υπήρχε κάτι ιδιαίτερο που με ώθησε σ’ αυτό τότε. Σε μας τους Έλληνες οι εικόνες βρίσκονται στη ζωή και στο περιβάλλον μας, από τα παιδικά μας χρόνια. Στην εκκλησία, στο εικονοστάσι, που βρίσκεται σχεδόν σε κάθε σπίτι και ο καθένας μας έχει τουλάχιστον μια εικόνα σαν κειμήλιο από τους γονείς του.
Αρχικά, λοιπόν, έμαθα να ζωγραφίζω εικόνες σαν κάτι που ανήκει στην παράδοσή μας.
Όταν αργότερα άρχισα σιγά / σιγά να έχω επαφή με αυτό που ουσιαστικά η εικόνα αντιπροσωπεύει δεν θέλησα πλέον να ασχοληθώ με άλλα είδη Ζωγραφικής.
Στον αγιογράφο υπάρχει πραγματικά η αίσθηση ότι η δουλειά του καθοδηγείται από τη Θεία Χάρη, όταν αυτός έχει ανοιχτή την καρδιά του να τη δεχτεί. Αυτή η βεβαιότητα της ύπαρξης του Θεού της ευλογίας και της προστασίας Του, όχι μόνο πάνω στη δουλειά αλλά και στη ζωή του αγιογράφου, είναι ένα δώρο ασύγκριτα μεγαλύτερο από οποιαδήποτε άλλη καταξίωση.
Σ’ αυτήν την επίγνωση της ευλογίας και καθοδήγησης οφείλεται και η ταπεινότητα που οι αγιογράφοι στην πλειονότητα τους αισθάνονται. Είναι η ταπεινότητα που οδήγησε πολλούς αγιογράφους στο παρελθόν να μην υπογράφουν τις εικόνες τους ή να τις υπογράφουν "χειρ του…", ότι δηλαδή το χέρι ήταν του αγιογράφου, ενώ η δημιουργία της εικόνας ανήκει στη Θεία Χάρη.

Ποιες είναι οι σπουδαιότερες στιγμές σας, ανεξαρτήτως επιτυχίας, χρηματικών απολαβών και αναγνώρισης;

Πολλές στιγμές πάνω στα πινέλα και στα χρώματα είναι στιγμές ευδαιμονίας, τις οποίες πιστεύω ότι όλοι οι ζωγράφοι έχουν. Μερικές δίνουν μια πολύ απλή και άμεση χαρά, όταν φτιάχνω ένα ωραίο, καθαρό χρώμα και το απλώνω στην εικόνα, διαπιστώνοντας ότι το χρώμα από μόνο του είναι ένα πολύ δυνατό μέσο έκφρασης.
Όμως, οι στιγμές που νιώθω σαν πιο σπουδαίες στη δουλειά μου, είναι όταν ζωγραφίζω τα πρόσωπα των αγίων μορφών. Τα πρόσωπα απαιτούν μεγάλη προσοχή και αυτοσυγκέντρωση, γιατί πρέπει να έχουν δύναμη.
Όσο στατική και προκαθορισμένη φαίνεται η έκφραση των προσώπων στις εικόνες, στα μάτια κάποιου που δεν έχει ασχοληθεί με το θέμα, κάθε άλλο, παρά αυτό είναι. Είναι έκφραση γεμάτη ζωή και μηνύματα για τους ανθρώπους. Μηνύματα της αγάπης του Θεού για εμάς, της κατανόησής Του για τα λάθη μας, της ασφάλειας που πρέπει να αισθανόμαστε, γιατί υπάρχει η πρόνοιά Του.
Τα στυλιζαρισμένα χαρακτηριστικά, τα αμυγδαλωτά μάτια, η μακριά μύτη, το μικρό στόμα, όλα έχουν ένα συγκεκριμένο συμβολισμό και όλα αποπνέουν φώτιση, γνώση και ήθος. Στα μάτια της Παναγίας υπάρχει θλίψη, ακόμα και αν έχει τον Χριστό βρέφος στα χεριά της, γιατί τον βλέπει ήδη Σταυρωμένο. Η κεντρική εικόνα είναι αυτή του Χριστού και είναι σημείο αναφοράς για όλες τις άλλες. Στο πρόσωπο αυτό δεν έχουμε μια νατουραλιστική απεικόνιση αλλά μια απόδοση της μορφής «εν αφθαρσία», στην αιωνία διάσταση της και είναι η μορφή την οποία ο άνθρωπος θα αντικρίσει μπροστά του τη στιγμή της δικής του ανάστασης και τότε θα αναγνωρίσει ως δική του πλέον μορφή. Μορφή θεϊκά μεταμορφωμένη.

Η τέχνη της Αγιογραφίας απαιτεί έμφυτη κλίση ή είναι αποτέλεσμα επίπονης ενασχόλησης; Ποιες θυσίες έχετε κάνει ως τώρα;

Οι μεγάλοι μας αγιογράφοι, όπως ο Εμμανουήλ Πανσέληνος, ο Θεοφάνης ο Κρής, ο Μιχαήλ Δαμασκηνός κ.ά. πιστεύω ότι είχαν έμφυτη κλίση. Στην αγιογραφία η έμφυτη κλίση συνυπάρχει με μια θρησκευτικότητα και πνευματικότητα. Σχεδόν όλοι οι μεγάλοι αγιογράφοι του παρελθόντος ήταν μοναχοί και αγιογραφούσαν τα μοναστήρια μέσα στα οποία ζούσαν. Και σήμερα για μια έμφυτη κλίση θα έλεγα ότι ισχύει το ίδιο.
Στις άλλες περιπτώσεις "κοσμικών" αγιογράφων έχουμε μια εικαστική τέχνη, που μπορεί να μάθει ο καθένας που έχει ένα καλό χέρι. Όμως, για να αποδώσει τα βαθύτερα μηνύματα που μια εικόνα αποπνέει, πρέπει να υπάρχει και σ’ αυτόν μια πνευματικότητα και μια διαύγεια ψυχής, πράγματα τα οποία μπορεί να έρθουν και στη πορεία της ζωής του και να μην υπάρχουν από την αρχή.
Όσον αφορά το δεύτερο ερώτημά σας, θυσίες δεν έχω κάνει. Η τέχνη αυτή απαιτεί την ίδια αφοσίωση που απαιτούν και οι άλλες τέχνες. Θυσία για μένα, είτε ζωγραφίζω είτε όχι, θα ήταν να περνώ το χρόνο μου άσκοπα σε κοινωνικές συγκεντρώσεις και στην πολυκοσμία.
Ο αγιογράφος ζει σε μια μοναχικότητα, αλλά εγώ είμαι από την φύση μου μοναχικός άνθρωπος. Περνώ ώρες ατελείωτες μπροστά στο καβαλέτο με μεγάλη υπομονή και αυτοσυγκέντρωση και πάντα ακούγοντας μια ωραία μουσική. Αγαπώ πολύ αυτή τη μοναχικότητα και δεν θα την συσχέτιζα διόλου με τη μοναξιά.

Η Μίνα Παπαθεοδώρου / Βαλυράκη, σε μια παλαιότερη συνέντευξή της, είχε πει ότι ο ζωγράφος μέσα από τα έργα του αποκαλύπτει και αποκαλύπτεται, κι αυτό είναι ωραίο παιχνίδι κι ένα συνεχές βασανιστήριο. Συμφωνείτε;

Ο αγιογράφος μόνο αποκαλύπτει. Αποκαλύπτει το αόρατο και το κάνει ορατό. Δεν υπάρχει ο ίδιος για να αποκαλύψει τον εαυτό του. Η πορεία του θα πρέπει να είναι προς αυτήν την κατεύθυνση. Της απόλυτης αφάνειας του εαυτού του πάνω στο έργο που δημιουργεί. Ο ίδιος είναι ένα μέσον και τίποτα άλλο. Μόνον τότε η δουλειά του θα εκπληρώσει το σκοπό της.

Διαβάζοντας μια διάλεξη του Ίρβιν Γιάλομ, σταθήκαμε στη φράση, ότι «οι περισσότεροι άνθρωποι στον πλανήτη σήμερα, που πάνε στους ψυχολόγους, έχουν την ίδια ερώτηση: πού πάνε και ποιο το νόημα της ζωής…». Μπορεί η αγιογραφική τέχνη να επιλύσει υπαρξιακά ερωτήματα;

Η αγιογραφική τέχνη προσφέρει τις ίδιες απαντήσεις στα υπαρξιακά προβλήματα που προσφέρει η κάθε τέχνη. Ο καλλιτέχνης έχει πρόσβαση μέσω του ταλέντου, της ευαισθησίας και της διορατικότητας που του δόθηκαν, στην απόλυτη ομορφιά και τελειότητα του Δημιουργού μας, που είναι η ίδια ομορφιά και τελειότητα από την οποία είμαστε και εμείς πλασμένοι και με ανθρώπινα μέσα (αυτά της τέχνης του) την κάνει κατανοητή και σε μας τους υπόλοιπους.
Το νόημα της ζωής ίσως είναι, να φτάσουμε ή να επιστρέψουμε σ’ αυτήν την ιδανική ομορφιά και τελειότητα, από την οποία κάποτε ξεκινήσαμε.

Στη Φλωρεντία ιδρύσατε τη Σχολή Ελληνοβυζαντινής Αγιογραφίας, όπου διδάξατε η ίδια την τέχνη των εικόνων. Πότε ένας δάσκαλος μπορεί να "καταστρέψει" το μαθητή του και πότε μπορεί να χαρακτηριστεί καλός;

Καλός είναι ο δάσκαλος που αγαπά περισσότερο αυτό που διδάσκει από το "εγώ" του.
Έτυχε κάποτε να παρακολουθήσω μερικά σεμινάρια με ένα πολύ καλό και γνωστό αγιογράφο. Ήταν τόσο μεγάλος ο εγωισμός και η υπεροψία του, που κόντεψα να ξεχάσω και αυτά που ήξερα. Από άλλους δασκάλους που είχα, ένιωθα, αν και ήταν αυστηροί, την αγάπη τους για το μαθητή και κυρίως για τη Ζωγραφική.
Όταν δίδασκα, προσπαθούσα να δώσω στους μαθητές μου όλες μου τις γνώσεις και να τους μάθω όλα τα "μυστικά" της Αγιογραφίας. Μου πήρε πολλά χρόνια και έκανα πολλά λάθη, για να μάθω αυτά τα μυστικά.
Αναμφίβολα, η διδασκαλία είναι ένα απαιτητικό και δύσκολο λειτούργημα και προϋποθέτει μεγάλα αποθέματα ενέργειας από την πλευρά του δασκάλου.

Ύστερα από τόσα χρόνια ενασχόλησης με την Τέχνη, έχετε καταλήξει στον ορισμό της;

Η Τέχνη μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε τα ίδια συναισθήματα δέους που αισθανόμαστε μπροστά στο μεγαλείο της φύσης, όταν αναρωτιόμαστε και δεν μπορούμε πολλές φορές να εξηγήσουμε τι είναι αυτό που μας αγγίζει και μας συγκινεί σ’ αυτήν. Για παράδειγμα, ακούγοντας μια μελώδια του Χατζιδάκι, νιώθω το ίδιο συναίσθημα ελευθερίας που έχω στη θέα ενός σμήνους γλάρων πάνω στα κύματα του Αιγαίου.
Πολλές φορές, όταν ακούω Χατζιδάκι, είναι σαν να βλέπω μπροστά μου τη θάλασσα, τα άσπρα νησιά μας, τα αρχαία μας μάρμαρα, αυτό που έχω κι εγώ ως αίσθηση Ελλάδας μέσα στην καρδιά μου.

Πιστεύετε ότι η τέχνη μπορεί να συμβάλλει στον αγώνα για μια καλύτερη και δικαιότερη κοινωνία;

Αν έδιναν στην Τέχνη και στους καλλιτέχνες τη δυνατότητα να συμβάλλουν, είμαι απόλυτα σίγουρη ότι θα γινόταν. Οι καλλιτέχνες θα ήταν πολύ πιο δημιουργικοί και δυνατοί, αν ένιωθαν ότι η κοινωνία τους χρειάζεται.
Η Τέχνη πιστεύω ότι οφείλει να εκφράζει ιδανικά. Οφείλει, βέβαια, και να καθρεφτίζει την πραγματικότητα, πάντα όμως πρέπει να αφήνει και ένα παραθυράκι ελπίδας. Να δείχνει ένα δρόμο που να βγάζει από τα αδιέξοδα.
Σε σχέση με τα αδιέξοδα της σημερινής εποχής, η τέχνη –κατά τη γνώμη μου– είναι απόλυτα απούσα. Μας έχουν πείσει ότι υπάρχουν πιο σημαντικά πράγματα από αυτήν. Ο άκρατος υλισμός σε όλα τα επίπεδα και σε όλες τις εκφράσεις της ανθρώπινης ζωής κυριαρχεί. Έχει μπει ύπουλα στο μυαλό όλων μας, ακόμα και στους πιο υποψιασμένους και καταστρέφει σιγά σιγά τις αξίες μας.
Το πιο επικίνδυνο είναι όταν μπαίνει στις ανθρώπινες σχέσεις και γίνεται δύσκολο, πλέον, να χαρούμε με απλά και λίγα πράγματα. Με τα αληθινά πράγματα που δίνουν ευτυχία, όπως: η αγάπη των ανθρώπων γύρω μας, η υγεία, στιγμές στη φύση, στιγμές σιωπής.
Θα έπρεπε μερικές φορές να ελαττώνουμε τους ρυθμούς και να καθόμαστε μόνοι μας στη σιωπή, για να νιώσουμε αυτά που αναδύονται από μέσα μας. Αυτά τα πράγματα δεν θα μιλούν για καταναλωτικές και υλιστικές ανάγκες…

Κλείνοντας, θα θέλαμε να μας πείτε αν ετοιμάζετε κάποια καινούργια έκθεση για το επόμενο διάστημα.

Τα τελευταία χρόνια έχω αφοσιωθεί σε μεγάλο βαθμό στο μεγάλωμα της κόρης μου. Έχει άμεση προτεραιότητα για μένα. Ήθελα πάντα να αισθάνεται ότι ο χρόνος μου και η ενέργεια μου είναι στην απόλυτη διάθεσή της και –ευτυχώς– επειδή δουλεύω στο σπίτι, αυτό ήταν δυνατόν να γίνει.
Έτσι, ο χρόνος που διαθέτω στη Ζωγραφική μειώθηκε σημαντικά σε σχέση με το παρελθόν. Αν και αυτό με στεναχωρεί, δεν ξέρω να υπάρχει άλλος τρόπος για να μεγαλώσει σωστά. Ελπίζω να έρθει πάλι ο καιρός που θα δουλεύω με τους παλιούς ρυθμούς, για να μπορέσω να ετοιμάσω μια έκθεση. Όμως, εάν αυτό δεν πραγματοποιηθεί, θα ήμουν ευτυχισμένη και θα μου έφτανε απλά και μόνο να ζωγραφίζω.